Theo tập quán cư trú, người bình dân miệt sông Hậu thường cất nhà dọc theo những con sông, hoặc theo các kênh, rạch. Hai bên mé sông thì bạt ngàn những hàng dừa nước dày đặc. Chen vào những mé mương, đìa thì có không ít những loài cây dại mọc hoang. Nổi bật trong số đó là cây bình bát.

Trái bình bát khi còn non có màu xanh nhạt rồi đậm dần khi già và lúc chín thì ngả màu vàng rợm. Sau những cơn mưa đầu mùa là lúc bình bát chín nhiều hơn cả. Trái chín sẽ bị gió thổi rụng xuống đất, hoặc rụng xuống kênh, mương rồi trôi tấp vào những nơi có đất sình. Những trái bình bát không bị vật hay người tác động, trái sẽ bung nứt và hột nảy mầm mọc lên những cây mới. Tất nhiên cả chùm cây chen chúc, sau đó chúng tự cạnh tranh sự sinh tồn để rồi chỉ còn một vài cây trưởng thành. Những hàng bình bát cứ thế mà lớn lên.

Trái bình bát chín cây. Ảnh: LƯU HỒNG TÀI

Cầm trái bình bát chín cây trên tay, tôi thích đặt nhẹ lên trên chiếc mũi, sau đó hít một hơi thật dài. Hương thơm nhẹ nhàng, khoan khoái ấy lưu luyến trong tôi mãi không phai… Là người con lớn lên ở miệt sông nước huyện Thạnh Trị nên trong tôi luôn nuôi dưỡng nhiều ký ức về mảnh đất miền Tây đầy hào sảng.

Dù xa quê đã lâu, nhưng thỉnh thoảng tôi vẫn quay trở về quê những khi có dịp. Mỗi lần như thế, tôi thích tìm mua hoặc hái nhiều loại trái cây quê dân dã như: trái nhãn lồng, trái cà na, nhưng trong đó luôn có bình bát chín, loại trái đã gắn liền với tôi cả một thời thơ ấu. Chẳng biết cây bình bát xuất hiện tự khi nào. Tôi chỉ ấn tượng về cây bình bát quê tôi bởi nó mọc ở những nơi có kênh rạch chằng chịt, vùng đất thấp ven sông, dọc hai mé kênh, mương nội đồng.

Ở quê tôi, cây bình bát đến mùa trổ bông có màu trắng tô điểm khắp hai bờ sông. Hồi đó, tụi con nít chúng tôi đứa nào cũng nghịch. Chúng tôi tụm ba tụm bảy kéo nhau đi hái bông bình bát. Hễ thấy bông nào đẹp nhất là với tay hái cho bằng được, rồi chỉ đơn giản là để thả trôi theo dòng nước. Đến khi bình bát chín thì mỗi đứa lại giành nhau hái trái.

Bình bát chín cây, bọn con nít chúng tôi sẽ bẻ ra ăn ngay tại chỗ, ăn liền để có thể cảm nhận được trọn vẹn nhất cái vị vừa ngọt ngọt, lại vừa chua và có mùi thơm đặc biệt. Có đứa thì còn cầu kỳ hơn, mang những trái bình bát chín về nhà, sau đó gọt vỏ, bỏ vào ly, rồi dầm với đá, đường. Những trái bình bát vừa “chín hườm” thì khi hái về, chúng tôi để vào trong lu gạo, sáng hôm sau thì những trái bình bát ấy sẽ chín vàng, mùi thơm bát ngát lan tỏa khắp cả chái bếp của mẹ.

Đây là loại trái hấp dẫn bởi hương và vị, có thịt rất mỏng, lại nhiều hạt và khi ăn phải chịu khó lừa từng hạt mới lấy được phần cơm mỏng. Thế nhưng, chính vị thanh mát cùng hương thơm thoang thoảng đặc trưng của trái bình bát, rất kích thích vị giác, nên dù có đi xa mấy, chúng tôi cũng chẳng thể nào quên.

Ký ức tuổi thơ lại được tái hiện khi thời gian gần đây người thành thị lại ưa thích trái quê. Người ta mê nó vì vị chua chua ngọt ngọt, vì mùi hăng hăng đặc trưng và càng mê mẩn hơn vì nó là loại trái cây… sạch.

LƯU HỒNG TÀI